ABD'ye göç ettiler, Türkiye'de ilk 'büyük' oldular: İşte İpar ailesinin iktidar yolu ve çöküşü

Türkiye'nin en büyük iş aileleri arasında bugün Koç ve Sabancı aileleri öne çıkıyor. Ancak, Cumhuriyetin ilk yıllarında en zengin olarak bilinen aile, çok az kişinin hatırladığı İpar ailesiydi. Bugün büyük bir çöküşün simgesi olan İpar ailesi, 1960 darbesiyle birlikte tarihe karıştı. Ailenin serveti, siyasetin ve ticaretin karmaşık ilişkileri içinde hızla eridi.

CUMHURİYETİN İLK ZENGİNLERİ: İPAR AİLESİ

İpar ailesinin yükselişi, 1886 yılında Mudanya’da doğan Mehmet Hayri Bey ile başladı. Kurtuluş Savaşı’na katılan Hayri Bey, Cumhuriyet’in ilanının ardından askerlikten emekli olarak iş dünyasına adım attı. 1925 yılında kurulan Alpullu Şeker Fabrikası’nın kurucularından biri olan Hayri Bey, kısa sürede "şeker kralı" olarak tanındı. Bu servetiyle, İstanbul'un en değerli arazilerini ve köşklerini satın alarak zenginliğini pekiştirdi.

1930’larda, İstanbul'un en prestijli semtlerinde yer alan büyük malikaneleriyle adından söz ettiren İpar ailesi, toplumun elit tabakasıyla iç içe olmuş, davetler ve balolarla gündeme gelmişti. Ancak bu parlak dönem, 1939’da başlayan 2. Dünya Savaşı ile büyük bir değişime uğradı.

SAVAŞ KORKUSU VE AMERİKA’YA GÖÇ

Hayri İpar, savaşa girme ihtimali nedeniyle servetini kaybetme korkusuyla ailesiyle birlikte Amerika’ya taşınmaya karar verdi. Beverly Hills’te lüks bir malikane satın alan İpar ailesi, Hollywood'un ünlü isimleriyle dostluklar kurarak, bir süre boyunca Amerika'da yaşamaya devam etti.

Savaşın ardından 1945’te Türkiye'ye dönen aile, Amerika'da kalan oğulları Ali ve Mehmet ile birlikte İstanbul’daki hayatlarına geri döndü. Ancak ailenin ikinci kuşağından Ali İpar’ın Hollywood’da tanıştığı ünlü oyuncu Virginia Bruce ile evlenmesi, ailesi için büyük bir skandala dönüştü. Çiftin İstanbul’a dönüşü, dünya basınının ilgi odağı haline geldi. Ancak Bruce, İstanbul'da geçirdiği zaman boyunca uyum sağlayamayarak Türkiye’yi terk etti ve boşandı.

İNTİHAR VE DARBE: AİLENİN ÇÖKÜŞÜ BAŞLIYOR

İpar ailesinin en büyük dramı ise, 1950'lerde yaşandı. Ailenin ikinci oğlu Mehmet İpar, 1950 yılında intihar etti. Bu olay, ailenin hem duygusal hem de ekonomik dengesini sarstı. Aile, bu dönemde Türkiye’nin en büyük şirketlerinden biri olan Otosan’a ortak olmuş, ülke çapında daha fazla güç kazanmaya başlamıştı.

Ancak 1960 darbesi, İpar ailesinin sonunu getiren büyük bir kırılma noktası oldu. Ali İpar, Demokrat Parti ile olan yakın ilişkilerini kullanarak işlerini büyütmeye devam etti. Özellikle gemi armatörlüğü işine giren İpar, Adnan Menderes’in özel izniyle döviz çıkarmaya başladı ve büyük gemiler satın aldı. Ancak 27 Mayıs 1960 darbesi, her şeyin değişmesine neden oldu.

DARBE VE YIKIM

Darbe sonrası, Ali İpar’ın ticari faaliyetleri askeri yönetim tarafından soruşturulmaya başlandı. "Döviz kaçakçılığı" suçlamasıyla gözaltına alınan Ali İpar, Yassıada’da Adnan Menderes ve dönemin bakanlarıyla birlikte yargılandı. Uzun süre tutuklu kalan İpar, mal varlıklarına el konulmasının ardından, cezaevinden gizlice salındı ve ülkeyi terk etti.

İpar ailesinin çöküşü, bir dönemin en güçlü iş ailesinin nasıl hızla düşebileceğini gösteren ibretlik bir hikaye oldu. Gemi filoları Haliç'te çürümeye terk edilirken, ailenin diğer tüm iş kolları da yok oldu. 

BİR EFSANENİN ÇÖKÜŞÜ

İpar ailesinin çöküşü, sadece bir ailenin değil, aynı zamanda Cumhuriyetin erken yıllarında Türkiye’nin zenginlik anlayışının da nasıl değiştiğini gösteriyor. Bugün, Türkiye'nin en büyük şirketler toplulukları arasında Koç ve Sabancı ailelerinin öne çıkması, İpar ailesinin mirasının kaybolmasıyla oluşan boşluğu simgeliyor. İpar ailesi, uzun yıllar boyunca Türkiye'nin en zengin ailesi olarak tanındı, ancak darbe sonrası yaşanan trajik olaylar, ülkenin iş dünyasında devrim niteliğinde değişikliklere yol açtı.